🌐 وب‌سرور چیست و دقیقاً چه کاری انجام می‌دهد؟

وب‌سرور نرم‌افزاری است که درخواست‌های کاربران را (معمولاً روی پروتکل‌های HTTP/HTTPS) دریافت می‌کند و بر اساس تنظیمات شما، محتوا را به کاربر برمی‌گرداند. این محتوا می‌تواند: فایل‌های ثابت مثل HTML/CSS/JS، تصویر و دانلودها باشد یا خروجی پویا از یک اپلیکیشن (مثلاً .NET / ASP.NET / PHP و …).

✅ وظایف کلیدی Web Server در دنیای واقعی

• گوش دادن روی پورت‌ها (مثلاً 80 و 443) و مدیریت اتصال‌ها
• مدیریت Site/Virtual Directory/Application و مسیرهای دسترسی
• Authentication/Authorization (چه کسی اجازه دارد و چه کسی نه)
• مدیریت SSL/TLS و Certificate (امنیت ارتباط)
• Logging و ثبت رخدادها برای عیب‌یابی و گزارش‌گیری
• Performance/Resource Management (مثل App Pool و محدودسازی منابع)

نکته: وب‌سرور با اپلیکیشن‌سرور یکی نیست. مثلاً Tomcat یا Kestrel بیشتر نقش App Server دارند؛ اما معمولاً پشت یک وب‌سرور/ریورس‌پراکسی (مثل IIS/Nginx/Apache) قرار می‌گیرند. خیلی وقت‌ها وب‌سرور را با «اپلیکیشن‌سرور» یکی می‌گیرند. وب‌سرور بیشتر تمرکزش روی سرویس‌دهی HTTP/HTTPS و مدیریت وب است، اما اپلیکیشن‌سرور می‌تواند موتور اجرای منطق برنامه را هم شامل شود. در IIS این دو دنیا به هم نزدیک‌اند چون IIS با App Pool و Runtimeها (مثل ASP.NET) خیلی خوب یکپارچه است.

🧩 IIS چیست و چرا در شبکه‌های مایکروسافتی محبوب است؟

IIS وب‌سرور رسمی مایکروسافت روی Windows است. اگر زیرساخت شما مایکروسافتی باشد، IIS از نظر یکپارچگی با Windows Server (سرویس‌ها، امنیت، لاگ‌ها، دسترسی‌ها، اکتیودایرکتوری و …) یک انتخاب بسیار منطقی است.

⭐ مزیت‌های IIS برای ادمین‌های شبکه

• مدیریت ساده‌تر برای محیط‌های ویندوزی (GUI + ابزارهای مدیریتی)
• یکپارچگی با Windows Authentication و سناریوهای سازمانی
• پشتیبانی قوی از ASP.NET / .NET و سناریوهای Microsoft Stack
• ساختار واضح برای Site/App/Virtual Directory و کنترل دقیق دسترسی‌ها
• قابلیت‌های امنیتی مثل Request Filtering و مدیریت Binding/SSL
• لاگ‌گیری و عیب‌یابی قابل اتکا برای محیط عملیاتی

اگر سازمان شما روی AD و ویندوز سرور می‌چرخد، IIS معمولاً «کم‌دردسرتر» از این است که یک وب‌سرور لینوکسی را وارد سناریو کنید—البته به شرطی که IIS را اصولی نصب و سخت‌سازی کنید.

⚖️ مقایسه IIS با Apache/Nginx و وب‌سرورهای دیگر

در انتخاب وب‌سرور، جواب «بهترین» نداریم؛ انتخاب وب‌سرور همیشه به «سناریو» بستگی دارد. اینجا یک مقایسه کاربردی می‌دهم تا دقیق‌تر تصمیم بگیرید: Nginx به خاطر معماری سبک و عملکرد عالی در نقش Reverse Proxy / Load Balancer خیلی محبوب است (خصوصاً برای ترافیک بالا و سناریوهای مدرن). اگر هدف شما Reverse Proxy جلوی چند سرویس، یا Load Balancing سبک و سریع است: Nginx معمولاً انتخاب پرقدرتی است. اگر هدف شما میزبانی سازمانی روی Windows Server با یکپارچگی‌های ویندوزی است: IIS گزینه بسیار منطقی است.

🟦 IIS (مایکروسافت)

• بهترین گزینه وقتی زیرساخت شما ویندوزی است و سرویس/اپلیکیشن‌ها مایکروسافتی هستند.
• Windows Auth و سناریوهای سازمانی (Intranet) را بسیار روان‌تر مدیریت می‌کند.
• برای ASP.NET و اکوسیستم .NET انتخاب استاندارد و رایج است.

🟩 Apache (لینوکس/کراس‌پلتفرم)

• جامعه کاربری بسیار بزرگ و منابع آموزشی فراوان.
• برای سناریوهای کلاسیک وب‌سایت‌ها (خصوصاً PHP) انتخاب رایج است.
• روی لینوکس و هاستینگ‌های عمومی بسیار زیاد استفاده می‌شود.

🟨 Nginx (کارایی بالا + Reverse Proxy)

• برای سناریوهای High Performance، Reverse Proxy، Load Balancing و Static Content عالی است.
• در معماری‌های مدرن (میکروسرویس/کانتینر) بسیار محبوب است.
• معمولاً کنار اپلیکیشن‌سرورها می‌نشیند و ورودی درخواست‌ها را مدیریت می‌کند.

🟪 گزینه‌های دیگر (Caddy / LiteSpeed / …)

• Caddy برای HTTPS خودکار و سادگی تنظیمات محبوب است.
• LiteSpeed (عموماً تجاری) در بعضی سناریوهای هاستینگ استفاده می‌شود.
• اما در محیط‌های سازمانی مایکروسافتی، باز هم IIS معمولاً مسیر مستقیم‌تر است.

نتیجه فرزان: اگر پروژه شما «داخل سازمان و روی Windows Server» است، IIS غالباً بهترین شروع است. اگر پروژه شما «هاستینگ لینوکسی/وب عمومی با معماری مدرن» است، Nginx/Apache هم می‌تواند منطقی‌تر باشد.

🧭 نسخه‌های IIS تا امروز + آخرین نسخه چیست؟

IIS در طول سال‌ها نسخه‌های مختلفی داشته و معمولاً همراه Windows Server رشد کرده است. شما در پروژه‌های واقعی ممکن است با نسخه‌های قدیمی هم برخورد کنید، ولی هدف این دوره این است که شما منطق IIS را یاد بگیرید تا بین نسخه‌ها گم نشوید.

📌 یک نگاه سریع به نسخه‌های رایج

• IIS 6.0 (قدیمی و کلاسیک در سازمان‌های قدیمی)
• IIS 7.0 / 7.5 (معمولاً در نسل‌های قدیمی‌تر ویندوز سرور)
• IIS 8.0 / 8.5
• IIS 10.0 (نسخه رایج در Windows Serverهای جدید)

آخرین نسخه رایج IIS در Windows Serverهای جدید، IIS 10.0 است. نکته مهم اینجاست که داخل IIS 10.0 هم «Build/Version» می‌تواند با توجه به نسخه ویندوز متفاوت باشد، اما برای شما به عنوان ادمین، مهم‌تر از شماره دقیق، تسلط روی مفاهیم اصلی است: Site، Binding، SSL، App Pool، Logging و Troubleshooting.

🎯 در این دوره دقیقاً چه چیزهایی یاد می‌گیرید؟ (خروجی واقعی دوره)

خروجی این دوره باید این باشد که بتوانید یک وب‌سرور IIS را در شبکه واقعی نصب و آماده بهره‌برداری کنید، نه اینکه فقط چند گزینه را حفظ کنید. بنابراین تمرکز ما روی مفاهیم و نقاطی است که در پروژه واقعی «گلوگاه» هستند.

1️⃣ نصب و راه‌اندازی اصولی IIS روی Windows Server

• نصب Role و Featureهای لازم و انتخاب درست کامپوننت‌ها
• شناخت سرویس‌ها و ساختار مدیریتی IIS
• آشنایی با Best Practice در انتخاب اجزای موردنیاز (نه نصب بی‌هدف همه چیز)

2️⃣ Site / Application / Virtual Directory: ساختار میزبانی وب

• ساخت و مدیریت وب‌سایت‌ها
• مدیریت مسیرها، دسترسی‌ها و تنظیمات پایه
• شناخت تفاوت Application و Virtual Directory در سناریوهای واقعی

3️⃣ Binding و SSL/TLS: بخش حیاتی برای امنیت

• Bindingهای HTTP/HTTPS و مدیریت Hostname/Port
• Certificate چیست و چرا اشتباه در آن پروژه را زمین می‌زند
• نکات کلیدی برای جلوگیری از خطاهای رایج SSL

4️⃣ Application Pool و مدیریت منابع

• App Pool چیست و چرا در خطاهای 503 و Crash نقش دارد
• Identity و سطح دسترسی App Pool
• مدیریت Recycling و نکات پایداری سرویس

5️⃣ Authentication/Authorization: کنترل دسترسی واقعی

• Windows Authentication برای سناریوهای Intranet
• Basic Authentication و نکات امنیتی آن
• Authorization Rules و کنترل دسترسی فایل/پوشه

6️⃣ Logging و Troubleshooting: جایی که ادمین واقعی مشخص می‌شود

• بررسی لاگ‌ها و فهم مسیر خطاها
• شناخت خطاهای رایج (401/403/404/500/503) و مسیر حل آن‌ها
• تشخیص مشکل از تنظیمات IIS یا از خود اپلیکیشن

خروجی فرزان: بعد از این دوره، اگر یک سایت/سرویس وب داخل سازمان به مشکل بخورد، شما «نقطه شروع درست» دارید و کورکورانه تنظیمات را تغییر نمی‌دهید.

💼 IIS در پروژه‌های واقعی چه کاربردی دارد؟

IIS فقط برای «یک وب‌سایت ساده» نیست. در سازمان‌ها معمولاً IIS در سناریوهایی استفاده می‌شود که سرویس باید پایدار، قابل کنترل و قابل مانیتور باشد. چند نمونه کاربرد واقعی:

• راه‌اندازی Intranet سازمانی و سرویس‌های داخلی
• میزبانی وب‌اپلیکیشن‌های سازمانی (پرتال‌ها، سیستم‌های منابع انسانی، اتوماسیون‌ها)
• میزبانی API برای ارتباط بین سرویس‌ها
• راه‌اندازی محیط تست/استیجینگ برای تیم‌های توسعه
• ساخت یک بستر وب استاندارد برای سرویس‌هایی که روی ویندوز اجرا می‌شوند

📦 پیش‌نیازهای پیشنهادی قبل از شروع دوره

برای اینکه از دوره نتیجه بگیرید و آموزش برایتان «روان و قابل پیاده‌سازی» باشد، پیشنهاد می‌کنیم این موارد را بلد باشید یا حداقل آشنایی داشته باشید:

• مفاهیم پایه شبکه (TCP/IP، DNS، پورت‌ها، NAT در حد کلی)
• آشنایی با Windows Server و مدیریت سرویس‌ها و Roleها
• درک پایه از مفهوم وب‌سایت/دامین/URL و HTTP/HTTPS
• اگر قصد دارید سناریوهای سازمانی اجرا کنید: آشنایی کلی با Active Directory

نکته فرزان: اگر پایه Windows Server شما خوب باشد، IIS برایتان “قابل کنترل” می‌شود؛ اگر پایه ضعیف باشد، IIS تبدیل می‌شود به آزمون و خطا.